ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ :: Ο πρωτεργάτης του σοσιαλιστικού κινήματος

«Δύο είναι τα έθνη, το έθνος των πτωχών και το έθνος των πλουσίων, ευγενών, παχυδέρμων….οι άνθρωποι της γης διαιρούνται εις δύο έθνη..»

Η αρχή

Γεννήθηκε στο Χουμέρι Μυλοποτάμου Ρεθύμνης το 1865. Ο πατέρας του ήταν προύχοντας της περιοχής και Οπλαρχηγός –Διοικητής της επαρχίας. Πολέμησε στην ιστορική μάχη της Μονής  Αρκαδίου το 1866. Καταζητούμενος, κατάφερε τελικά να καταφύγει στην Αθήνα με την οικογένειά του. Εκεί προσελήφθη τιμητικά στα Ανάκτορα .Έτσι ο μικρός Σταύρος βρέθηκε να μεγαλώνει στην Αθήνα.

Η πρώτη του επαφή με τις σοσιαλιστικές ιδέες έγινε απ’ τον δάσκαλό του που του έκανε ιδιαίτερα μαθήματα στο γυμνάσιο. Γράφτηκε στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου όπου και γνώρισε έναν άλλο πρωτοπόρο σοσιαλιστή, τον Πλάτωνα Δρακούλη. Εκεί, όπως ο ίδιος γράφει «στο Β΄  έτος εγενόμην σοσιαλιστής». Από τη στιγμή εκείνη ρίχνεται στον αγώνα με όλη του την νεανική ορμή και ενέργεια. Για τον Καλλέργη «στον καλόν αγώνα για τον Σοσιαλισμό πρέπει κανείς να δίδεται με θυσίαν και αυταπάρνησιν και να παραμελεί πλούτον, φίλους, οικιογένεια, κοινωνικήν θέσιν και να έχει ως μοναδικόν σκοπόν την επικράτησιν των σοσιαλιστικών, κοσμοπολίτικων  αρχών, πρόθυμος και να αποθάνει υπό την ερυθράν σημαίαν  η οποία φέρει τας λέξεις: ΕΝΩΣΙΣ, ΕΞΕΓΕΡΣΙΣ, ΚΟΙΝΟΚΤΗΜΟΣΥΝΗ». Πρώτο του μέλημα η γνώση. Αρχίζει να μαθαίνει και να μελετά κάθε τι σχετικό με το σοσιαλιστικό κίνημα και τις ιδέες, ώστε να καταρτιστεί επαρκώς ο ίδιος και να καταστεί ικανός να διαδίδει αυτές τις αρχές και στους άλλους. Πριν εγκαταλείψει ακόμα το Πολυτεχνείο, αργάνωσε την πρώτη μεγάλη διαμαρτυρία των φοιτητών, με αιτήματα για την παιδεία, μπροστά απ’ το Παλάτι, με κόκκινες σημαίες και πανό που έγραφαν: ΔΩΡΕΑΝ ΠΑΙΔΕΙΑ και ΙΣΟΤΗΣ – ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ – ΚΟΙΝΟΚΤΗΜΟΣΥΝΗ.

Ο «Κεντρικός Σοσιαλιστικός Σύλλογος» και η εφημερίδα «Σοσιαλιστής»

Ο Σταύρος Καλλέργης, πίστευε ότι για να έχει επιτυχία η σοσιαλιστική δράση χρειάζεται πρώτα απ’ όλα οργάνωση. Προτείνει να ιδρύσουν σοσιαλιστικό σύλλογο ο οποίος και να αναλάβει την ευθύνη έκδοσης του περιοδικού «ΑΡΔΗΝ» που, ήδη, εξέδιδε ο Δρακούλης. Αυτός αρνείται, αλλά το «ΑΡΔΗΝ»  κλείνει μετά από λίγο καιρό και ο εκδότης του φεύγει  στο Λονδίνο.

Τότε και την 1η Μάη του 1890 ιδρύει τον «Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο» που είναι και ο πρώτος μαζικά οργανωμένος σοσιαλιστικός πυρήνας στην Ελλάδα με πάνω από 200 μέλη. Στις 5 Ιουνίου εκδίδει και την εφημερίδα «ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΗΣ», με συνθήματα στα πλάγια της προμετωπίδας «ΠΑΝΤΕΣ ΔΙ’ ΕΚΑΣΤΟΝ – ΕΚΑΣΤΟΣ ΔΙΑ ΠΑΝΤΑΣ» και με διατύπωση των αρχών « ΠΟΛΙΤΙΚΩΣ: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ – ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΣ: ΙΣΟΤΗΣ – ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΣ: ΑΝΕΞΙΘΡΗΣΚΕΙΑ». Τυπωνόταν σε 2.000 φύλλα απ’ τα οποία τα περισσότερα μοιράζονταν ή αποστέλλονταν δωρεάν σε διάφορες διευθύνσεις. Αυτή η πρώτη απόπειρα δεν θα’ χει την αποδοχή που ο Καλλέργης προσδοκούσε. Τα περισσότερα φύλλα επιστράφηκαν «επειδή πρώτην φοράν εξεδόθη εφημερίς απ’ ευθείας Σοσιαλιστική, εις δε τους πολλούς ο τίτλος επροξένει τρόμον και τούτο βεβαίως, διότι δεν εγνώριζον περί τίνος επρόκειτο». Η εφημερίδα κλείνει, αλλά συνεχίζει να κυκλοφορεί προπαγανδιστικά φυλλάδια, μεταξύ αυτών και το «Εγκόλπιον  Εργάτου» σε 2.000 αντίτυπα. Αναδιοργανώνει τον σύλλογο και επανεκδίδει την εφημερίδα σε 4.500 φύλλα. Στον «ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΗ» μεταφράζονταν κείμενα από σοσιαλιστές και αναρχικούς επαναστάτες όπως του Σεμπάστιαν Φωρ, Α. Συπριάνι, Λουίζ Μισέλ κ.α.

Ταυτόχρονα με τις εκδοτικές προσπάθειες δίνει διαλέξεις, μιλά σε δημόσιες συγκεντρώσεις και ιδρύει συλλόγους σε περιοχές της Αθήνας και σε άλλες πόλεις. Και το 1893 την Κυριακή 2 Μαΐου, οργανώνει στην  Αθήνα, στο Στάδιο, τον πρώτο εορτασμό της εργατικής πρωτομαγιάς. Εκδίδεται ψήφισμα με αιτήματα για την Κυριακή αργία, για το 8ωρο και για την σύνταξη, το οποίο υπογράφουν 500 παρευρισκόμενοι και με σκοπό να κατατεθεί στη Βουλή. Ο Καλλέργης το καταθέσει  την 1η Δεκεμβρίου 1893, αφού είχε συγκεντρώσει 2.000 υπογραφές. Το επέδωσε στον Πρόεδρο της Βουλής ζητώντας του να το αναγνώσει. Ο ίδιος κάθησε στα δημοσιογραφικά θεωρεία για να παρακολουθήσει. Όταν αντιλήφθηκε ότι ο πρόεδρος   δεν επρόκειτο να το διαβάσει, σηκώθηκε όρθιος και άρχισε να το διαβάζει με δυνατή φωνή. Κάποιος φώναξε: «Οι αναρχικοί θα ρίξουν μπόμπα». Επικράτησε πανικός, η αίθουσα άδειασε κακήν κακώς και ο ομιλητής συνελήφθη. Σε ερώτηση του ανακριτή «Ποία είναι η πατρίς σου»,απάντησε «Εμείς οι διεθνείς Σοσιαλισταί έχομεν όλον τον κόσμον πατρίδα και όλοι οι άνθρωποι είναι αδέλφια μας». Περιττό να πούμε ότι ο Καλλέργης κακοποιήθηκε και φυλακίστηκε. Αυτό δεν τον πτόησε και την επόμενη χρόνια οργανώνει μια μεγάλη, για τα μέτρα της εποχής, συγκέντρωση για την εργατική πρωτομαγιά, στο Στάδιο, με την συμμετοχή 6.000 περίπου κόσμου και με μεγάλη εργατική συμμετοχή.

Όλες αυτές οι δραστηριότητες θορύβησαν την εξουσία και εξαπολύθηκε καταστολή κατά των σοσιαλιστών. Συνελήφθηκαν δώδεκα σύντροφοι του Καλλέργη οι οποίοι βασανίστηκαν άγρια απ’ την  αστυνομία και ένας εξ’ αυτών πέθανε στα κρατητήρια. Ο ίδιος θα συλληφθεί λίγο αργότερα και θα προφυλακισθεί  για δυο μήνες. Θα προσαχθεί σε δίκη και θα αθωωθεί ενώπιον 2.000 ακροατών. Αλλά είχε, ήδη, λάβει την απόφαση να μεταβεί στο Παρίσι. Μέλημά του να γνωρίσει από κοντά την σοσιαλιστική κίνηση της Ευρώπης και να εντρυφήσει ακόμα περισσότερο στις σοσιαλιστικές ιδέες . Παίρνει μέρος σε δύο Διεθνή Σοσιαλιστικά Συνέδρια και σε πολλές διαλέξεις, επισκέπτεται Σοσιαλιστικά Κέντρα και έρχεται σε προσωπική επαφή με διανοούμενους και  επαναστάτες. Επιστρέφει στην Ελλάδα με ανανεωμένες ιδέες, καινούργιες γνώσεις και εμπειρίες, με μεγαλύτερη πείρα.

Επαναλαμβάνει αμέσως την έκδοση της εφημερίδας. Αλλά ξεσπάει ξανά επανάσταση στην Κρήτη και αναγκάζεται να διακόψει την έκδοση και να κατέβει στο  νησί. Εκλέγεται αντιπρόσωπος στην Επαναστατική Συνέλευση Αρκαδίου και γνωρίζεται με ευρωπαίους ομοϊδεάτες του που  «είχον κατέλθει εις Κρήτην όπως αγωνισθώσιν υπέρ της ελευθερίας του φιλελευθέρου λαού της Κρήτης και επιμείνωσιν, ως αντελήφθην, όπως απαλλαχθή ούτος της Τουρκικής Διοικήσεως και αποκτήση Πολίτευμά τι αυτόνομον και ανεξάρτητον ως το της Ελβετίας, και όπως κατορθώση, ο Λαός αυτός ημέραν τινά να σκεφθή δια την γενικήν ευημερίαν της ανθρωπότητος και συντελέση προς πραγματοποίησιν αυτής». Με το τέλος της επανάστασης επιστρέφει στην Αθήνα όπου και πληροφορείται ότι για επιβράβευση το ελληνικό κράτος τον έχει καταδικάσει ερήμην σε 6 μήνες φυλακή, οι μεγαλοκαρχαρίες της Μεταλλευτικής Εταιρείας Λαυρίου σκοπεύουν να τον μηνύσουν ως υπεύθυνο  των απεργιακών κινητοποιήσεων των εργατών της και ότι βρίσκεται υπό αυστηρή αστυνομική επιτήρηση. Ξαναφεύγει για την Κρήτη και από εκεί και πριν επιστρέψει στην Αθήνα, γράφει την επιστολή «Προς άπαντας τους Έλληνας Σοσιαλιστάς», που αποτελεί έναν απολογισμό της μέχρι τότε δράσης του και μια προτροπή για  επανασύνδεση και ανασυγκρότηση του κινήματος.

Στην Αθήνα ξαναβγάζει τον «ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΉ», όπου αποτυπώνεται η ωριμότητα και η ριζοσπαστικότητα την οποία απέκτησε  κατά την διαμονή του στο Παρίσι. Το περιεχόμενο είναι πιο πλούσιο και με περισσότερη ειδησεογραφία. Δημοσιεύει αναμορφωμένο και  με νέα αιτήματα το σοσιαλιστικό του πρόγραμμα. Τα οικονομικά προβλήματα, οι επιθέσεις απ’ την πλευρά της εξουσίας και η διάσταση ανάμεσα στις κύριες σοσιαλιστικές ομάδες τον απογοητεύουν και τον αναγκάζουν να διακόψει την έκδοση της εφημερίδας το 1902. Συνέχισε την πολιτική του δραστηριότητα ως το 1905, οπότε και κατέβηκε οριστικά στην Κρήτη.

Εκεί συμμετέχει στο κίνημα για την Ένωση με την Ελλάδα και γνωρίζεται με τον Βενιζέλο. Διαπιστώνει σύντομα ότι οι δρόμοι που ακολουθούν δεν συναντώνται. Το 1912 θα στείλει επιστολή – έκκληση προς όλους τους σοσιαλιστές της Ευρώπης και της Αμερικής και τους ζητά να συνδράμουν στον αγώνα για την Ένωση. Παράλληλα παρακολουθεί την άνοδο της σοσιαλιστικής-εργατικής κίνησης στην Ελλάδα που εκφραζόταν με την ίδρυση Εργατικών Κέντρων και τη διοργάνωση απεργιών. Πέθανε φτωχός το 1926 σε ηλικία 61 ετών , στο Μπραχήμο, ανάμεσα στο Πέραμα και στο Χουμέρι  Μυλοποτάμου.

Το Σοσιαλιστικό του πρόγραμμα: Στόχοι και μέσα

Το σοσιαλιστικό πρόγραμμα του Καλλέργη είχε δύο συνιστώσες : Απ’ τη μια καθόριζε τους βραχυπρόθεσμους και άμεσα υλοποιήσιμους στόχους προς βελτίωση της θέσης των εργαζομένων, απ’ την άλλη υπήρχαν οι μελλοντικοί  στόχοι που καθόριζαν και το όραμα της σοσιαλιστικής κοινωνίας.

Κατά την πρώτη περίοδο έκδοσης του «ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΗ» ως άμεσες επιδιώξεις του κινήματος αναφέρονται: Κατάργηση των προνομίων και περιορισμός του κληρονομικού δικαιώματος. Φορολογία του μεγάλου κεφαλαίου. Οχτάωρη εργασία, απαγόρευση της παιδικής εργασίας και λιγότερες ώρες δουλειάς για τα βαριά επαγγέλματα και τις γυναίκες. Σύνταξη στους απόμαχους της εργασίας καθώς και στους παθόντες εν υπηρεσία. Αργία την Κυριακή προς ανάπαυση των εργαζομένων. Κατάργηση της προσωποκράτησης για χρέη.  Κατάργηση της θανατικής ποινής.

Μετά την επιστροφή του απ’ το Παρίσι το πρόγραμμα αυτό εμπλουτίζεται και με τα παρακάτω: Ίδρυση σε κάθε Νομό βιβλιοθηκών και αναγνωστηρίων, γεωργικών και τεχνικών σχολών, νοσοκομείων, νηπιαγωγείων και κοινοτικών σχολείων για τα παιδιά των απόρων. Δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στους φτωχούς. Περιορισμός του τόκου των τραπεζών  και ίδρυση ειδικής τράπεζας προς παροχή δανείων στους αγρότες με χαμηλό τόκο. Διανομή των δημόσιων και κοινοτικών κτημάτων στους ακτήμονες. Κρατικοποίηση των μεγάλων εταιρειών και όλων των μέσων συγκοινωνίας. Αποκέντρωση των εξουσιών και ανεξαρτησία των δήμων.

Ο Καλλέργης πίστευε στην ειρηνική εξέλιξη των κοινωνικών πραγμάτων και υποστήριζε ότι ο σοσιαλισμός θα επικρατήσει μέσω της εκπαίδευσης και της συνειδητοποίησης των εργαζομένων. «Δια την επιτυχίαν του σκοπού μας θα ζητήσωμεν κατ’ αρχάς με ειρηνικά μέσα,…..» θα πει στην ομιλία του την Πρωτομαγιά του 1893. Επίσης στο «Εγκόλπιον  Εργάτου» γράφει: «Ημείς φρονούμεν ότι δια των ανωτέρω και άλλων παρομοίων   ΄΄ειρηνικών μέσων΄΄ θα φθάσωμεν εις εν καλόν σημείον εντός ολίγων ετών ευκολώτερον, παρά εκείνοι οι οποίοι φρονούν ότι δια βιαίων μέσων θα επικρατήσωσι αι ιδέαι αυτών…..». Αυτά τα  «ανωτέρω» μέσα ήταν: Ίδρυση σοσιαλιστικών συλλόγων και βιβλιοθηκών  σ’ όλη τη χώρα. Έκδοση εφημερίδων, περιοδικών και συγγραμμάτων. «Διοργάνωσις εξοχικών περιπάτων» απ’ τους αντίστοιχους συλλόγους και σωματεία. Υποστήριξη υποψηφίων βουλευτών και δημάρχων που προέρχονταν απ’ τις εργαζόμενες τάξεις. Διοργάνωση ειρηνικών διαδηλώσεων και υποβολή υπομνημάτων στην Βουλή. Διοργάνωση απεργιών για την επιτυχία των αιτημάτων των εργαζομένων.

Με βάση τα παραπάνω ένας συρφετός από εργατοπατέρες, τοπικούς άρχοντες, πολιτικούς και διανοούμενους προσπάθησε και προσπαθεί να οικειοποιηθεί  τον αγώνα και το όραμα του Καλλέργη, προβάλλοντας επιλεκτικά σημεία απ’ τις ιδέες και τη δράση του. Άξονες αυτής της προσπάθειας είναι, βεβαίως, η αναφορά στα «ειρηνικά μέσα» και σε αιτήματα που ιστορικά προώθησε η σοσιαλδημοκρατία. Αλλά αυτά αποτελούν τη μισή αλήθεια. Διότι στο πρόγραμμα του Καλλέργη περιλαμβανόταν και το όραμα της «μελλούσης ελευθέρας κοινωνίας» με συγκεκριμένες αναφορές και επιδιώξεις: Κατάργηση της ιδιοκτησίας και του κληρονομικού δικαιώματος. Εξασφάλιση και ίση απονομή όλων των αγαθών στους πολίτες. Συμμετοχή όλων στις τέρψεις και διασκεδάσεις. Τρίωρη εργασία για όλους. Απόλυτη ελευθερία λόγου και συνειδήσεως. Δωρεάν εκπαίδευση σε όλους και προστασία των ανικάνων, ασθενών και γερόντων. Η ένωση και αδελφοποίηση όλων των εθνών. Αυτό το «Πρόγραμμα Σοσιαλιστικόν Κοινοκτημονιστικόν» είναι ξένο και εχθρικό στους ως άνω καλοθελητές. Όσον αφορά τα μέσα προώθησης του προγράμματος ο Καλλέργης συνέχισε ως εξής την ομιλία του την Πρωτομαγιά του 1893: «…..εάν δε δεν το κατορθώσωμεν, δια πάσης θυσίας θα φροντίσωμεν να πραγματοποιήσωμεν τους σκοπούς μας». Γι’ αυτή τη συγκεκριμένη αναφορά τού απαγγέλθηκε κατηγορία και δικάστηκε. Στο δε «Εγκόλπιον Εργάτου» συνέχισε: «…..Όταν όμως βλέπομεν ότι τα ανωτέρω μέσα είναι ανεπαρκή, τότε βεβαίως πρέπει  δια παντός μέσου να διαδόσωμεν, να επιβάλωμεν, να εφαρμόσωμεν τας ιδέας μας». Να σημειώσουμε εδώ ότι πρωτοπόρος αγωνιστής δεν έζησε την άνοδο του φασισμού και την βαρβαρότητα που επακολούθησε. Ούτε γνώρισε την μεταπολεμική ειρηνική(;) εισαγωγή σημαντικών κοινωνικών μεταρρυθμίσεων στην Δυτική Ευρώπη. Μεταρρυθμίσεις που όχι μόνο δεν οδήγησαν σε έναν σοσιαλιστικό μετασχηματισμό αλλά αντίθετα όλο το οικοδόμημα κατέρρευσε κάτω απ’ τα ανηλεή χτυπήματα των αρχουσών τάξεων, με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε σήμερα σε μια νέα εποχή βαρβαρότητας.

Η θέση του στον αγώνα για την Ένωση

Σημαντική είναι  και η δράση του Καλλέργη για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Αποτελεί μάλιστα ένα τρίτο  σημείο αναφοράς για τους καλοθελητές που αναφέραμε παραπάνω. Αλλά από ποιες ιδέες εμφορούνταν αυτή του η δράση;

Κατ’ αρχήν, να σημειωθεί ότι ο Καλλέργης ως σοσιαλιστής διακήρυττε πάντα τον διεθνισμό του. Αναφέρθηκε παραπάνω τι απάντησε στον ανακριτή μετά τη σύλληψή του στη Βουλή, όπου εκεί ανάμεσα στα άλλα  είχε φωνάξει «ανήκομεν εις την ομάδα των διεθνών σοσιαλιστών». Δεν υποστήριζε μόνο μια μελλοντική, και κατά πολλούς ρομαντική, ένωση και αδελφότητα των λαών. Έγραφε: « Γνωρίζομεν πάντες ότι η τύχη της ανθρωπότητος δεν εξαρτάται εκ της Ελλάδος, αλλ’ εξ όλων των λαών της γης. Γνωρίζομεν ωσαύτως ότι είναι ανάγκη συνεννοήσεως και συνεργασίας των λαών μέχρι των εκτάκτων γεγονότων και χάριν αυτών». Η ταξική του θέση είναι εμφανής και στα παρακάτω: «Οι άνθρωποι της γης διαιρούνται εις δύο έθνη, το έθνος των πτωχών και το έθνος των πλουσίων…Εργάται και πάντες οι αποτελούντες το έθνος των πτωχών ας τρέφωμεν μεγάλην δυσπιστίαν προς πάντα μη εργάτην…Ας θεωρώμεν πάντα άνθρωπον πτωχόν ομοεθνή μας, αδελφόν μας, αδιάφορον εις ποίον θρήσκευμα ανήκει, μα Τούρκος είναι, μα Γάλλος, μα Βούλγαρος…».

Πολλοί σοσιαλιστές της εποχής εκείνης θεωρούσαν την αυτοδιάθεση των εθνοτήτων και την απαλλαγή τους απ’ την καταπίεση των απολυταρχικών πολυεθνικών αυτοκρατοριών (Οθωμανική – Ρωσική – Αυστροουγγρική) ως το προοίμιο της κοινωνικής επανάστασης που προσδοκούσαν. Με αυτό το πιστεύω κατέβηκαν και στην Κρήτη οι σοσιαλιστές που συνάντησε ο Καλλέργης  το 1897. Στην έκκλησή του το 1912 προς τους σοσιαλιστές να βοηθήσουν στην ένωση του νησιού με την Ελλάδα, αναφέρει: « Δια να φθάσωμεν εις μίαν κοινωνικήν απολύτρωσιν μία απολύτρωσις πολιτική απαιτείται αναποφεύκτως…Όπως η Γαλλία, ήτις αφού έσπασε τον ζυγόν της πολιτικής της σκλαβιάς ερρίφθη έπειτα με υπέροχον ζήλον εις τα ανθρωπιστικά ιδανικά, και η Κρήτη επίσης ζητεί την πολιτικήν της απολύτρωσιν πρώτον όπως ριφθή έπειτα με την ειλικρινή της αφοσίωσιν εις τους ιερούς αγώνες της αληθούς ελευθερίας». Στο «Εγκόλπιον Εργάτου» επιλέγει νοερά την Κρήτη ως τόπο εφαρμογής του προγράμματος της σοσιαλιστικής πολιτείας που οραματιζόταν.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι τα γεγονότα δεν δικαίωσαν τις προσδοκίες και αγώνες τους.

Οι εθνικοί αγώνες, παντού στον κόσμο, δεν οδήγησαν στην συναδέλφωση των λαών και στην επικράτηση του σοσιαλιστικού διεθνισμού. Αντίθετα οδήγησαν στην κυριαρχία του μισαλλόδοξου εθνικισμού.

Σαν υστερόγραφο

Από το 1993 ανεγέρθη μνημείο προς τιμήν του Σταύρου Καλλέργη στη θέση Μπραχήμο, στη συμβολή των οδών Ηρακλείου-Χουμερίου, μπροστά στο σπιτάκι που πέθανε. Εκεί μαζεύονται οι συνδικαλιστάδες – και όχι μόνο – για να κάνουν το κομμάτι τους, όποτε τους δίνεται η ευκαιρία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Λυκούργος  Σ.  Καλλέργης: Σταύρος Καλλέργης, Εκδ. Προσκήνιο, 2000

Ίδρυμα Κοινωνικών – Ιστορικών Ερευνών: Σταύρος  Καλλέργης – Το όραμα και η πράξη του Πρωτοπόρου Σοσιαλιστή.

Γιάννη Κορδάτου: Μορφές του Νέου Ελληνισμού, Εκδ. Μπάυρον

Κολίγος

→Το παραπάνω κείμενο Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα Δρόμου Άπατρις – (Τεύχος 14-Kαλοκαίρι  2011)

→ Για να κατεβάσετε το τεύχος  14 της Εφημερίδας  Δρόμου Άπατρις πατήστε εδώ.

http://apatris.info/